South African landscapes in visual art, poetry and music
Oil paintings that formed part of a group exhibition on the topic of Olive Schreiner at the Breytenbach Gallery in Wellington in 2018. Participating artists were Susan Bloemhof, Catherine Brennon and Andries Bezuidenhout.
Die kunstenaars Susan Bloemhof, Catherine Brennon en Andries Bezuidenhout het aan hierdie uitstalling deelgeneem by die Breytenbach Galery, Burgerstraat 14, Wellington
Die uitstalling is op Saterdag, 14 April 2018 deur die bekroonde biograaf en joernalis Elsabé Brits geopen.
Agtergrond:
Die idee om ’n uitstalling met Olive Schreiner as tema te doen het ontstaan nadat Susan Bloemhof en Andries Bezuidenhout deel was van die herdenking van die Breytenbach-sentrum in Wellington se tiende bestaansjaar en die “Uitdagend Skeppend” uitstalling by Breytenbach Gallery in September 2017.
Andries het voorgestel dat hulle Olive Schreiner en die Karoo as tema kies. Die voorstel het ten dele te make met Andries se verhuising na Alice in die Oos-Kaap, ’n omgewing waar Schreiner vir ’n belangrike deel van haar kinderjare gewoon het. Oor Schreiner as keuse skryf Susan Bloemhof: “Onmiddellik was ek aangetrokke tot hierdie dinamiese vrou en ek wou haar in al haar gedaantes uitbeeld… in haar karakter klim en haar voorstel aan ’n nuwe generasie wat in hierdie huidige klimaat, dalk sekerlik ‘n sterk vroulike rolmodel van nuut kan leer ken en bewonder.”
Anne-Ghrett Erasmus, die Breytenbach Galery se kurator, het voorgestel dat Susan en Andries se werk (meestal skilderye en sketse) uitstekend aangevul sou word deur Catherine Brennon se keramiekwerk. Anne-Ghrett was daarvan bewus dat Catherine reeds vantevore werk met Schreiner as tema gelewer het. Die uitstalling sou dus ’n tipe “driegesprek” oor Schreiner behels, met ’n aantal invalshoeke en kunstenaarsdissiplines.
Oor die ervaring om met Schreiner se lewe en haar romans en ander werke as temas te werk, skryf Susan verder: “Deur jouself kwesbaar te maak – om onsself aan diegene buite ons gemaklike kring van vertroude vriende en familie te deel, om iets van ons brose siel te deel – wat in die dood van die nag aan ons beelde en prente fluister… om hierdie kans te neem, selfs as ons die risiko kén? Dit is ongelooflik moedig. Wat is méér pynlik sowel as beeldskoon?”
Andries skryf weer: “Ek het nog altyd ’n belangstelling in die wisselwerking tussen biografie, geskiedenis en landskappe. Dit was ’n wonderlike ervaring om soveel van die plekke waar Schreiner gewoon het te besoek – Hanover, Cradock, De Aar, asook Hertzog en Healdtown hier om die draai van waar ek nou woon. Haar lewe hier en bewegings het vir my ’n tipe prisma geword waardeur ek my nuwe tuiste ’n die Oos-Kaap kon leer ken. Ek het hierdie besoeke gebruik om ’n aantal historiese foto’s van die huise waar sy gewoon het met behulp van olieverf in keur te verwoord. Ander het ek weer probeer weergee soos hulle nou lyk.”
Catherine het in 1999 reeds ’n kunsprojek met Olive Schreiner as Suid-Afrikaanse ikoon aangepak. Hieroor skryf sy: “In my navorsing oor haar het ek haar as ongewone vrou vir haar tyd ervaar en is deur haar unieke idees oor die huwelik, religie en die lewe in die algemeen gefassineer, veral gegewe die Victoriaanse era waartydens sy gelewe het. Hier het ek ’n vrou met beperkte formele onderwys aangetref, wat met selfvertroue met staatsmanne en politici kon omgaan, maar steeds met ewe veel sukses met gewone mense kon identifiseer. Ek is ook deur haar beskrywings van die Suid-Afrikaanse landskap geïnspireer en het elemente daarvan by my keramiek kunswerke betrek.” Catherine het bekendheid vir haar “Ceramic Dream Boxes” verwerf – pragtige keramiekhouers as simboliese bewaarplekke vir ons drome. In hierdie verband haal sy vir Schreiner aan: “Without dreams and phantoms, man cannot exist.”
Title: “Z.K. Matthews House, Alice”, by Andries Bezuidenhout, oil on paper, 66x49cm, 2017, framed with kiaat wood and glass
An interior from the Z.K. Matthews house in Alice, Eastern Cape. There are plans to restore the house as a museum. Currently standing empty, but still a beautiful space.
Price: Sold
Title: “Doornkloof badskamer” (Doornkloof bathroom), by Andries Bezuidenhout, oil on canvas, 50x40cm, 2017
Bathroom of the farmstead of Jan Smuts. The house, a repurposed officers’ mess, is now a museum. The bathroom has a door to the courtyard veranda, where Smuts slept in summer.
Price: Sold
Musiekvideo vir “Dis net werk toe wat ek nog deur Hillbrow ry”, van die album Bleek berus (One-F Music, 2009).
Three works were on display as part of an exhibition titled “Elements of Realism”, with works by J.H. Pierneef, J.E.A. Volschenk, Frans Oerder, Walter Meyer, John Kramer, Willem Pretorius, Nadrie Botha, Rosemary Joynt, Gerbrand van Heerden, Oliver Scarlin, Rob MacIntosh and Andries Bezuidenhout. The exhibition comprises of landscapes, portraits, interiors and still lifes.
Absolut Art Gallery, 19 Ryneveld Street, Stellenbosch, first floor gallery, 25 May to 24 June 2017.
Met die bekendstelling van Willem Pretorius se uitstalling Day trip / Dagreis by die Tina Skukan Galery, Pretoria, 17 April 2016
“Dag” verwys na tyd en “reis” verwys na ruimte, die aksie om deur ruimte te beweeg.
“Absolute space is fixed and we record or plan events within its frame. This is the space of Newton and Descartes and it is usually represented as a pre-existing and immoveable grid amenable to standardized measurement and open to calculation. Geometrically it is […] the space of all manner of cadastral mapping and engineering practices […] Socially this is the space of private property and other bounded territorial designations (such as states, administrative units, city plans and urban grids).”
Ruimte is absoluut. Dit gaan oor die afstand tussen twee punte op ʼn kaart. In die Europese Middeleeue het ʼn dorp se invloed so ver gestrek soos die oor ʼn kerkklok kon hoor lui. Hier in die kolonies was dit so ver soos die oor ʼn kanonskoot kon hoor. ʼn Plaas se grense is bepaal deur die afstand wat ʼn perd in ʼn dag kon drafstap – ʼn dagreis te perd. In hierdie absolute ruimte moet jy van Punt A na Punt B, sê maar van Stella na Rosendal, bloot as voorbeeld. Jy kan nie vlieg nie (daar is nie lughawens in Stella of Rosendal nie) so jy moet ry. Per kar. Die treinspoor is geroes en op plekke reeds verwyder, grensdrade bo-oor gespan, wat ook reeds roes. Jy kan reguit ry, of met ʼn ompad via Londen, maar dit sal lank duur, langer as ʼn dag en dan is dit nie meer ʼn dagreis nie. Dalk ontmoet jy iemand in Londen wat die koers van jou lewe sal verander en dan is die ompad die moeite werd. Om deur Pretoria te ry sou ook kon sin maak, dalk om ʼn kwalifikasie in grafiese ontwerp in byvoorbeeld jaar 2000 te behaal.
Dáár in die hoek is Willem Pretorius se ma. Dis ʼn kombinasie van landskap en portret. Die landskap is Stella, iewers tussen ʼn soutpan, Eybers se Wes-Transvaal en die Kalahari. Die portret is die skilder se ma. Is dit die negentien sewentigs, die sestigs? Die kleredrag lyk sestigs of sewentigs. Die son op die fotografiese papier is moeg en word flouer. Dit skyn reeds vanaf die sestigs of sewentigs op daardie foto, skuif oor huis-, skool- en poskantoorstoep, Cobra-politoer wat lou word, smelt en stof vergader. Dis ʼn belangrike deel van Pretorius se werk, hierdie tweegesprek tussen fotografie en skilder, die son op ʼn lens, die son op die skilder se oogbal, die son in olie op doek. Wit lig loop ook van Punt A na Punt B, maar as jy dit buig, ʼn dagreis vir lig ʼn bietjie van koers af stuur met prisma, lens, of die aarde se koepelatmosfeer, breek dit in kleure uit. Van die sestigs of sewentigs na die onlangse verlede. So van portrette gepraat, Willem Pretorius het twee keer al die top 40 gehaal met Sanlam se portretstudietoekenning. So van die spoed van lig gepraat.
“Space is relative in the double sense: that there are multiple geometries from which to choose and that the spatial frame depends crucially upon what it is that is being relativized and by whom […] All forms of measurement depended upon the frame of reference of the observer […] We know, given the differential frictions of distance encountered on the earth’s surface, that the shortest distance (measured in terms of time, cost, energy expended) between two points is not necessarily given by the way the legendary crow flies over physical distance. Furthermore the standpoint of the observer plays a critical role.”
Wat is dit wat maak dat kunstenaars anders na die werklikheid kyk as ander mense? Jy let op. Jy kyk stip en soms vanuit ʼn ander hoek. Oor hierdie uitstalling skryf Willem Pretorius: “ʼn Dagreis verwys hoofsaaklik na ʼn uitstappie êrens in jou nabye omgewing gewoonlik om te kuier of besienswaardighede rondom jou te besoek… Die uitstalling is van dinge wat die kunstenaar op sulke ‘Dagreise’ teëgekom het, dus ʼn tipe van visuele dagboek. Dit bring die kyker tot stilstand by dié dinge waarby die kunstenaar stilgestaan het en sien dit as’t ware deur sy oë, ʼn oomblik gevries in tyd. Die ironie lê daarin dat dit juis die gewone, onopvallende goed is wat dan verhef word tot ʼn olieverfskildery. So wil die kunstenaar sy gehoor dwing om die mooi te sien in die alledaagse, dikwels onder ons neuse, waarby ons so maklik verby jaag.”
Mens kan van Stella af Rosendal toe jaag, of jy kan jou tyd vat en stilhou. Jy kan by kollegas gaan inloer. Mense saam met wie jy al jou werke uitgestal het: Hanneke Benadé, Walter Meyer, Ingrid Winterbach, Henk Serfontein. Jy kan so ver gaan om eers ʼn draai in Piketberg te maak, by Clare Menck, die einste een wat daar anderkant op ʼn skildery in haar gang af loop. Jy kan nadink oor die invloede in jou werk en die hele tradisie van Suid-Afrikaanse kontemporêre realisme. Menck, as sy oor Willem Pretorius se werk praat, verwys na “South African rural vernacular”. Pretorius se oogpunt, die plek van waar hy af waarneem, is vanuit die platteland. Hy is nie ʼn stedeling wat soontoe reis vir vinnige besoeke aan klein dorpies nie. Daar is iets aan die skilderye wat eg voel – dis nie ʼn buitestaander wat Smithfield in die nag skilder nie, of die T-aansluiting as jy Trompsburg in die nag binnery nie. Dis hoe dit lyk en voel.
Relatiewe ruimte is tyd en ruimte. Milan Kundera skryf in sy boek Slowness dat as mens iets wil onthou, jy instinktief stadiger loop. As jy wil vergeet, klim jy op jou motorfiets en jy jaag. Die geheue werk langsaam, vergeet gebeur spoedig. Tegnies, as jy baie vinnig kon ry, vinniger as die spoed van lig, sou jy na die verlede kon terugkeer. Willem Pretorius spesialiseer in lig en die kwaliteit van lig. Die skilderye in hierdie dagreis gaan oor stadig ry, tyd verwyl, nie spandeer nie. Dit gaan oor onthou, soms ʼn wêreld wat vir stedelinge verlore is, maar soms ʼn tyd wat vir altyd verlore is – mansbroeke het in die sewentigs gesit soos hulle net in die sewentigs kon sit.
“The relational view of space holds there is no such thing as space outside of the processes that define it. Processes do not occur in space but define their own spatial frame […] The relational notion of space-time implies the idea of internal relations; external influences get internalized in specific processes or things through time […] In a way, relational conceptions of space-time bring us to the point where mathematics, poetry, and music converge […] If I ask the question: what does Tiananmen Square or ‘Ground Zero’ mean, then the only way I can seek an answer is to think in relational terms.”
Soms wonder ek oor die Vrystaat se stapelwolke – ʼn lug vol helder wolke, soos Karel Schoeman dit noem. Hoekom beur hulle so boontoe? Is dit omdat hulle vir die plat, uitgestrekte landskap skrik as hulle van die Malutiberge af see toe waai? Dis ʼn kuns om daardie wolke as brekers en weerkaatsers van lig te verf. Een van die belangrikste denkers oor kuns in die moderne era is seker die Duits-Joodse filosoof Walter Benjamin. Lank terug lees ek ʼn opstel deur die antropoloog Michael Taussig oor sy besoek aan Benjamin se graf by Port Bou, op die grens tussen Frankryk en Spanje. Benjamin was in September 1940 besig om van die Nazi’s te vlug. Toe dit duidelik word dat hulle nie oor die grens sou kon ontsnap nie, het hy selfmoord gepleeg. Niemand het ooit die tas met geskrifte gevind wat een van sy oorlewende reisgenote gesê het hy gedra het nie. Volgens oorlewering het Benjamin gesê die manuskrip daarin is belangriker as sy lewe.
Hy is onder die naam Benjamin Walter in die Katolieke deel van die begraafplaas begrawe. Hannah Arendt kon nie die graf opspoor toe sy Port Bou besoek nie. Ten spyte daarvan het sy geskryf: “Dit is by verre een van die mooiste en mees fantastiese plekke wat ek nog in my lewe gesien het.” Taussig skryf dat die inwoners van Port Bou ʼn naam vir die wind daar het: transmontaña. “Dit maak jou mal, sê hulle.” In 1994 is ʼn monument ter ere van Benjamin hier opgerig.
Van Punt A na Punt B kan soms so met die geskiedenis verstrengel wees dat dit nie ʼn eenvoudige reis is nie, maak nie saak waar jy staan of heen vlug nie. Walter Benjamin het eens geskryf:
“Daar is ’n skildery van Klee, getiteld Angelus Novus. ’n Engel in die afbeelding lyk of hy stip oor iets nadink, maar op die punt is om daarvandaan weg te beweeg. Sy oë is gesper, sy mond oop, sy vlerke gespan. Dít is hoe die engel van die geskiedenis moet lyk. Sy aangesig is na die verlede toe gedraai. Waar iets vir ons soos ’n ketting van opeenvolgende gebeure lyk, sien hy ’n enkele katastrofe wat onophoudelik soos wrakstukke voor sy voete neergesmyt word. Die engel sou graag wou verpoos, die dooies opwek en dit wat gebreek is, weer heelmaak. Maar ’n storm woed vanuit die Paradys, het hom aan die vlerke beet en waai so onstuimig dat die engel hulle nie weer kan sluit nie. Die storm dryf hom genadeloos die toekoms in, waarop sy rug gekeer is, terwyl die rommelhoop voor hom ten hemele aangroei. Hierdie storm is dit wat ons vooruitgang noem.”
Oor Benjamin se laaste dagreis het Breyten Breytenbach geskryf:
deur die nag gekom
en gemompelweet
dat om te leef nie ʼn opsie is nie,
van die maan nou die uitsmyter se iewerse oog,
dat dit nie genoeg is om te luister
na die gang van die bewe-asem nie,
jy die selfbegeleier as gids vooruit moet kan stuur,
al is dit ook net verby nag se gesig oor die grens
na waar daar daglig en see en mense is
Ons weet Suid-Afrika se landskap lê vol wrakstukke. Van ons landskappe is so deur menslike onnoselheid en gierigheid omvorm dat dit wat voorheen daar was soms onherkenbaar geword – gedwonge verskuiwings, suurwater wat by myne uitsypel en dreig om die Wieg van die Mensdom in die Graf van die Mensdom te verander, ontwikkelaars wat historiese geboue sloop om winkelsentrumtempels op te rig. Soms vind mens egter ook, soos Hannah Arendt, die skoonheid te midde van gruwels en storms (dalk júis): ʼn Vulstasie in die nag waar jy stilhou ten spyte van die feit dat jou kinders reeds slaap omdat die petrol amper klaar is, daardie sonderlinge Vrystaatse donderstorm, die pad net voor sononder as die son só in jou oë skyn dat jy stilhou en dan ʼn foto neem en ʼn motor toevallig die prentjie binnery die oomblik as die sluiter agter jou kameralens knip. Dan gaan sit jy by die huis in Rosendal met die foto en jy vang ʼn vlietende oomblik in olie op doek vas – die kuns se mees duursame medium – en jy weet wat jy pas gedoen het nie net is om van Stella af hierheen toe te ry nie.
Aanhalings uit:
Walter Benjamin, uit Über den Begriff der Geschichte (eie vertaling).
Breyten Breytenbach, “Eine kleine Nachtmusik”, Uit: Vyf en veertig skemeraandsange uit die eenbeendanser se werkruimte (2014, Human & Rousseau)
David Harvey, “Space as a Key Word.” Uit: Spaces of Global Capitalism: Towards a Theory of Uneven Geographical Development (2004, Verso).
Michael Taussig, Walter Benjamin’s Grave (2006, University of Chicago Press).
Erkenning: Van die idees is in hierdie toespraak is deur gesprekke en referate by ʼn colloquium oor ruimtelike geregtigheid in postkolonies by die Universiteit van Kaapstad geïnspireer. Dankie aan Jaco Barnard-Naudé en Julia Chryssostalis, die sameroepers van die colloquium.
‘n Weergawe hiervan, met foto’s, is beskikbaar op Versindaba.
By die opening van die uitstalling “En gee ons oor aan die nostalgie” deur Annelie Venter, Catherine Brennon en Michael Tietz-Geldenhuis by die Breytenbach Galery, Wellington, 9 April 2016
Die titel van hierdie uitstalling – “En gee ons oor aan die nostalgie” – kom uit ʼn lied wat in 1999 deur Laurika Rauch opgeneem is met woorde deur Kalla Bremer en die melodie deur Don Clarke. Bremer is ʼn mediese dokter en Clarke ʼn komponis en musiekvervaardiger. Die twee werk gereeld saam en het onlangs ʼn prys in die VSA met ʼn lied oor Nelson Mandela gewen. [1] Ek haal uit “Die nostalgie” aan:
Die kiekies is dof / Die album vol stof / Kyk … hier bak ma haar beskuit / Daar stamp Stephanus vir Mien in die dam / O hoor jy die wind teen die ruit?// Die kindergesiggies, die sterre se liggies / Laat jou van voor af onthou / Ou vriende is dood / Die kleinspan word groot / Kyk net waar staan ons nou // Draai weer daai “Ramblin’ Rose”-plaat / Van Nat “the king” Cole / En “Your cheatin’ heart” / En “He’ll have to go” / Kom ons ruil vandag se rumoer vir ʼn outydse toer / En gee ons oor aan die nostalgie [2]
Elke cliché in die liriek word deur die resepmatige verwerking uitgelig. Die lied begin met slegs Laurika Rauch se stem. Die klankingenieur het haar met behulp van die mildelike aanwending van ʼn elektroniese eggo in ʼn groot kamer laat sit. Dan kom ʼn sintetiseerder uit die vroeë 1980s by om verdere atmosfeer te verleen. Die refrein word deur snaartromslae aangekondig en herinner aan ʼn 1950s rock ʼn roll treffer. Die lied se brug bou op, nou met dramatiese snaarinstrumente, waarskynlik tjello’s, dalk ʼn kontrabas. Die laaste refrein jubel met ʼn tweegesprek tussen ʼn elektriese kitaar en ʼn saksofoon. Dit eindig egter nie met ʼn kadens nie, maar die volume word sagter gestel tot die klank verdwyn – die teorie in die musiekbedryf is dat die melodie dan in die luisteraar se kop aanhou draai en dat hulle dan die plaat sal gaan koop as hulle dit op die radio hoor. [3]
Dis waarskynlik goedkoop, selfs gemeen, om ʼn populêre lied as ʼn kunswerk of literêre teks te ontleed. Dis nie wat dit is nie en dis nie wat dit veronderstel is om te wees nie. Dis maar net ʼn lied oor nostalgie. Nogal ʼn mooi lied. Nostalgie is egter konserwatief. Dis ʼn verlange na ʼn onskuldige verlede. Dit werk met ʼn selektiewe geheue. Dis outyds. In ʼn boek oor herinnering en Duitse politiek skryf Charles Meier: “Nostalgia is to longing as kitsch is to art.” Elders, oor tradisie en Amerikaanse kultuur, skryf Michael Kammen: “Nostalgia […] is essentially history without guilt. Heritage is something that suffuses us with pride rather than shame.” [4]
Is nostalgie noodwendig konserwatief en kitsch?
Eers ʼn paar opmerkings oor die term “nostalgie”. Dis uit twee Griekse woorde saamgestel; “nostos”, wat na ʼn terugkeer huis toe verwys en “algia”, wat na ʼn verlange verwys. Anders gestel verwys nostalgie na die verlange om terug te keer huis toe of na dit wat bekend is. Die Afrikaanse woord “heimwee”, met die Germaanse wortels wat terugverwys na “Heimat”, kan ook dalk as sinoniem instaan. Die woord nostalgie is van Grieks afgelei, maar die woord se oorsprong is minder nostalgies van aard. Dis in 1688 deur die Switserse mediese student Johannes Hofer in sy proefskrif gebruik om na ʼn siektetoestand te verwys. Om die waarheid te sê, in die sewentiende eeu is nostalgie as ʼn tipe siekte beskou, baie soos verkoue. In Switserland het dokters opium of ʼn reis na die Alpe toe voorgeskryf as behandeling vir die simptome van nostalgie. Die eerste slagoffers van hierdie siekte was die ontworteldes van Europa van die sewentiende eeu, soos studente van Bern wat in Basel studeer het, bediendes van Franse en Duitse herkoms, asook Switserse soldate wat oorsee moes gaan baklei. Sommige soldate is selfs daarvan beskuldig dat hulle nostalgie geveins het in ʼn poging om huis toe gestuur te word. [5]
Die letterkundige Svetlana Boym, outeur van die fenomenale boek The Future of Nostalgia, skryf dat die twintigste eeu met utopiese drome begin het, maar in nostalgie geëindig het. Kyk maar na nostalgiese verwysings in kontemporêre populêre kultuur en ontwerp. Dink maar aan die Victoriaanse impuls in van Kaapstad se hipsters se kleredrag, haarstyle en baarde. Die historiese roman beleef ʼn ongekende herlewing, asook historiese films. Nostalgie is dus nie iets van die verlede nie – dis nie bloot ʼn anti-moderne impuls en ʼn drang om terug te keer na ʼn wêreld voor kolonialisme of globalisering nie. Daar is wel ideologieë wat op ʼn suiwer vorm nostalgie berus wat die verlede wil herstel – Boym noem dit “restorative nostalgia”. Dit sien die geskiedenis as iets suiwer wat as ideaal in die toekoms nagestreef behoort te word – dit wil die historiese droom van die tuisland herstel deur middel van verskillende tipes fundamentalisme. Dis die tipe politieke projek wat noodwendig kitsch optogte en kuns veroorsaak wat Milan Kundera so goed in The Unbearable Lightness of Being beskryf. Teenoor dit staan egter ʼn meer kritiese ingesteldheid tot nostalgie – dit erken die verlange na ʼn plek waar mens tuis kan wees, maar aanvaar dat daardie verlange nooit tot ʼn tuiskoms kan lei nie. Ek wil Boym hier aanhaal:
“[T]here is a tradition of critical reflection on the modern condition that incorporates nostalgia. It can be called ‘off-modern.’ The adverb ‘off’ confuses our sense of direction. It makes us explore side shadows and back alleys, rather than the straight road of progress; it allows us to take a detour from the deterministic narratives of history. Off-modernism offers a critique of both the modern fascination with newness and the no-less-modern reinvention of tradition. In the off-modern tradition, reflection and longing, estrangement and affection, go together. Moreover, for some twentieth-century off-modernists who came from traditions that were considered marginal or provincial with respect to the cultural mainstream (from Eastern Europe to Latin America), as well as for many displaced people from all over the world, creative rethinking of nostalgia was not merely an artistic device but a strategy for survival, a way of making sense of the impossibility of homecoming.” [6]
Catherine Brennon se keramiekwerk ondersoek die ruimtes waarin ons dinge wat kosbaar is bewaar – van haar werke word as “memory boxes” beskryf – ʼn houers vir betekenisvolle kleinnode. Haar medium is keramiek, maar die medium verwys na ander materiale – fyn borduurwerk van kant, die traliewerk van voëlkoue. Op van die houers – dit herinner aan voëlkoue, maar ook tempels – sit klein voëltjies bo-op, nie binne-in nie. Hulle sit daar uit keuse, nie omdat hulle vasgevang is nie. Herinneringe vind ʼn plek waar dit nie opgeluit is nie, maar vandaan kan vlieg. Die nostalgiese objek word nie opgesluit nie, maar vind ʼn tydelike rusplek vir ʼn blik na ʼn oper en groter werklikheid waarmee dit in gesprek tree. Dan is daar verwysings na Suid-Afrika se kunstradisie, in hierdie uitstalling spesifiek Irma Stern. As kunstenaar plaas Brennon haarself in ʼn tradisie waarvoor sy uitstekend gekwalifiseer met ʼn diploma in keramiek in die laat-1970s en ʼn graad in die vroeë 2000s. Sy is nie net ʼn kunstenaar nie, maar ook ʼn kunsdosent, met generasies studente wat hul vaardighede by haar geleer het in Johannesburg, KwaZulu-Natal en, mees onlangs, die Overberg.
Michael Tietz-Geldenhuys se werk vind aansluiting by die tema van voëls in Catherine se werk. Soos sy, tree sy werk in gesprek met medium. Hy werk aan collages, maar onder dit als sit ʼn merkbare obsessie met die kuns van skilder en teken, ʼn passie waarvoor hy onlangs Florence toe is vir verdere opleiding benewens die graad wat hy reeds in die laat 1990s in beeldende kunste verwerf het. Die werk speel op die korrekte neerpen van die eienskappe van voëls se vere, hul postuur, en roep dan ook die wetenskaplike dokumentering van die roep van die Piet-my-vrou, die Hoep-hoep op – die onomatopeïese kategorisering van spesie en naam. Uit die fyn lynsketse van wetenskaplike tekenvaardigheid haal hy kuns. Sy werk is ook in gesprek met fotografie as dokumentering van werklikhede. Ons weet almal fotografie en video – uiteindelik ook in digitale vorm – het teken- en skilderkuns ʼn identiteitskrisis gegee. Waarom teken as jy ʼn foto kan neem? Tietz-Geldenhuys se werk ondersoek die grens tussen teken en foto deur middel van collage – weer ʼn oop vorm van nostalgie vir tradisionele medium, maar nie bloot ʼn eenvoudige terugkeer na die hand van die meester nie.
Annelie Venter se skilderye tree eweneens met die tradisie van fotografie in gesprek. “Die kiekies is dof, die album vol stof.” Ek wil haar aanhaal uit ʼn onderhou oor ʼn vroeër uitstalling waarin sy veldblomme geskilder het: “I am not very good with words (that is why I chose to express myself through painting!) […] I like to paint things that others see as ‘inferior’ (eg plant material/flowers) or ‘soft’. I am a stubborn person, so I want to prove people wrong who feel flower painting is inferior: I want to do it well. I want to paint the plants and flowers with integrity: I want to prove that what you paint is immaterial – it’s how you paint it. I want to imbue this lowly, ‘feminine’ subject matter with integrity and worthy treatment. I want to make art that is ‘good’, not commercial […] And you know, men have also loved painting flowers and plants – just look at Van Gogh; and even Lucien Freud has painted beautiful plant images.” [7] Sy noem in die onderhoud dat Clare Menck se werk bewonder en gebruik woorde soos “raw”, “honest” en “fragile” om die tipe skilderwerk waarvan sy hou te beskryf.
Ek sou die woorde “raw”, “honest” en “fragile” ook op hierdie skilderye deur Annelie Venter van familiefoto’s wou toepas. Dis nostalgies, maar daar is ʼn oop tipe nostalgie, een wat die intieme ruimtes van die gesin – soms ʼn ongemaklike blik in die kamera se rigting – in die dor, Namibiese landskap plaas. Die familie word plante in die landskap – my gunsteling werk is “Desert flowers”, dalk omdat die landskap in die skilderye my aan Goani Kontes, een van my gunstelingplekke in die Namib, herinner. ʼn Ma, drie dogters, ʼn seun. Die seun staan wydsbeen, effe voor die vier vroue. Dis waarskynlik die pa wat die foto neem, sy familie van woestynblomme dokumenteer, maar jare later draai die dogter die blik om en skilder die gesin in al die rouheid, eerlikheid en weerloosheid van die toneel. Wie kan nié deur so ʼn skildery aangegryp word nie? Wie kan dan nou nié ʼn ernstige aanval van nostalgie beleef as jy stip daarna kyk nie? Anders as ʼn Switserse soldaat uit die 1600s hoef mens dit nie te veins nie.
Ter afsluiting wil ek aanvoer dat hierdie uitstalling ʼn uitstekende voorbeeld van nostalgie as kuns is, nie net as gevolg van die onderwerpe nie, maar ook as hunkering na die kunsvaardigheid van kunstenaars as vaklui. Van ʼn konserwatiewe hunkering na ʼn verlore verlede is hier nie sprake nie. ʼn Mens moet ook die ooglopende punt maak dat al die werke nie nostalgies van aard is nie en waarskynlik met ander idees en invloede deur die kunstenaars aangepak is, maar die driegesprek tussen die werke en die uitstalling se titel noop ons om die vraag te ondersoek. Baie van die kontemporêre konseptuele kuns en installasies wat as die snykant van kuns beskou word, is bitter flou. Let wel, ek kritiseer nie die hele genre nie, maar eerder die tipe werk wat ooglopend onbewus is van ʼn tradisie wat dit vooraf gaan. Soms is dit nóg konseptueel, nóg kuns. Dis waarskynlik hierdie frustrasie wat maak dat kunstenaars terugkeer na die tradisies van verf, teken en beeldhou en waarom olieverf, collage en keramiek hierdie uitstalling so ʼn bevredigende belewenis maak. Dit sus nie, dit paai nie, dit streel nie. Dit daag die kyker uit om stil te hou en om na te dink. Dit gee nie oor aan die nostalgie nie, maar ondersoek ons behoefte om aan die nostalgie oor te gee op ʼn veel interessanter manier.
Verwysings
[1] http://www.iol.co.za/tonight/music/madiba-song-by-sa-duo-wins-us-contest-1668802
[2] http://www.laurikarauch.com/?song=die-nostalgie
[3] https://www.youtube.com/watch?v=6DqNDgwhVkI
[4] Aangehaal in Svetlana Boym, “Nostalgia and Its Discontents,” The Hedgehog Review, Somer uitgawe, 2007, p. 9; sien ook Svetlana Boym, 2001, The Future of Nostalgia (New York, Basic Books).
[5] Boym, “Nostalgia and Its Discontents”, pp. 7-8.
[6] Boym, “Nostalgia and Its Discontents”, p. 9.
[7] http://www.litnet.co.za/botanica-n-gesprek-tussen-kunstenaars/
‘n Weergawe hiervan, met foto’s, op Versindaba.
Title: “Kleineikeboom grensdraad”, by Andries Bezuidenhout, oil on canvas, 51x61cm, 2016
A pastoral scene from the farm Kleineikeboom on the road from Wellington to Hermon.
Price: Not for sale
